[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Cisek, S. (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32.

Sabina Cisek

Uniwersytet Jagielloński

Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku

Metoda delficka, nauka o informacji, XXI wiek

Wstęp

Nauka o informacji i bibliotekoznawstwo skutecznie adaptują podejścia i narzędzia badawcze powstałe początkowo poza własnym obszarem dociekań. Jednym z nich jest stanowiąca przedmiot niniejszego artykułu metoda delficka (Delphi method), zwana również techniką (Delphi technique) lub badaniem (Delphi study).

Metoda ta w swojej klasycznej postaci została opracowana w latach 50. i 60. XX wieku w amerykańskiej organizacji RAND Corporation na potrzeby badań związanych z obronnością, w kontekście zimnej wojny. Do jej powstania przyczynili się zwłaszcza Norman Dalkey, Olaf Helmer i Nicholas Rescher [Delphi method 2008] [RAND Corporation 2008] . W kolejnych dziesięcioleciach znalazła szeroki użytek w różnych dziedzinach wiedzy i życia, między innymi w biznesie, edukacji, nauce, służbie zdrowia, technice stając się zarówno instrumentem poznania świata, tj. metodą badawczą, jak i narzędziem zarządzania, zwłaszcza strategicznego [Linstone; Turoff 2002] [Loo 2002].

Obiektem zainteresowania w tym artykule jest metoda delficka wyłącznie w jej aspekcie poznawczym, tj. jako metoda naukowa. Cel rozważań stanowi, po pierwsze, ogólna jej charakterystyka, po drugie – analiza badań delfickich w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w latach 2001-2007. Terminy „nauka o informacji i bibliotekoznawstwo”, „informacja naukowa i bibliotekoznawstwo” oraz skrót „inib” używane są zamiennie.

Badania delfickie: elementy charakterystyki

Opis metody delfickiej znaleźć można w wielu publikacjach, zarówno naukowych jak i popularnych, także z zakresu inib. W polskim piśmiennictwie dominuje jednak „klasyczne” jej ujęcie, tzn. z reguły przedstawiana jest z punktu widzenia nauk o zarządzaniu oraz wyłącznie jako instrument szeroko rozumianego prognozowania (zob. na przykład [Krawczyk 2008] i [Wojciechowska 2005]). Rzeczywiście, procedura delficka początkowo służyła przede wszystkim racjonalnemu przewidywaniu przyszłości, jednakże w efekcie kilkudziesięciu lat rozwoju znalazła wiele innych zastosowań, pojawiły się także różne jej warianty [Linstone; Turoff 2002].

Najogólniej mówiąc, metoda delficka stanowi formę asynchronicznej dyskusji grupowej „na odległość”. Polega na kilkakrotnym pytaniu panelu ekspertów o opinie na określony temat. Formalizuje i nadaje strukturę procesowi komunikacji w grupie, po to by umożliwić uporządkowane zebranie i przetworzenie poglądów ekspertów biorących udział w badaniu, zgodnie z wyznaczonym na początku celem. Ma charakter iteracyjny, jest stopniowym przybliżaniem się do poznania/rozwiązania problemu w następujących po sobie etapach, tzw. rundach, w ramach których dyskutujący przedstawiają swoje idee lub oceny. Po każdej rundzie prowadzący badanie (moderator) opracowuje wnioski i odsyła je do członków grupy z prośbą o ponowne wyrażenie opinii w kontekście nadesłanego podsumowania. Kolejne rundy nie są zatem prostym powtórzeniem etapów wcześniejszych, lecz ich twórczym rozwinięciem, na zasadzie koła hermeneutycznego (albo spirali). Krokiem wieńczącym procedurę delficką jest analiza i kategoryzacja zgromadzonego materiału empirycznego za pomocą technik ilościowych i/lub jakościowych [Loo 2002] [Skulmoski; Hartman; Krahn 2007].

Istnieją dwa główne typy metody delfickiej. W pierwszym z nich dąży się do osiągnięcia wspólnej opinii, wypracowania konsensusu wśród ekspertów (the consensus-building Delphi), w drugim – do uzyskania przeglądu możliwych w danym zakresie stanowisk (the policy Delphi) [Linstone, Turoff 2002] [Loo 2002].

Celem badań delfickich może być zatem:

·       identyfikacja istotnych elementów, np. czynników ryzyka, przyczyn, właściwości etc. pewnego problemu praktycznego lub teoretycznego, często połączona z ich oceną, rankingiem, typologią; 

·       opracowanie mapy wiedzy dyscypliny naukowej lub dziedziny działalności;

·       pogłębienie sposobu rozumienia jakiegoś zagadnienia poprzez ujawnienie w wyniku dyskusji jego „nowych” aspektów, cech, kontekstów; 

·       przewidywanie przyszłości, planowanie, prognozowanie; 

·       stworzenie repetytorium możliwych koncepcji, pytań, rozwiązań etc. w jakimś zakresie [Linstone; Turoff 2002] [Loo 2002] [Skulmoski; Hartman; Krahn 2007]. 

Sposób prowadzenia badań delfickich a także zagadnienia metodologiczne z nimi związane (formułowanie problemu, dobór ekspertów, liczba rund, „rygor” i jakość badań etc.) są wyczerpująco opisane w dostępnej literaturze przedmiotu, m.in. w [Cape 2004], [Powell 2003], [Wojciechowska 2005] i wielu innych. Nie ma więc powodu, by raz jeszcze to powtarzać. Warto natomiast zauważyć, iż procedura delficka przynależy do interpretatywnego (tzw. jakościowego) paradygmatu badawczego w nauce o informacji, pomimo tego, iż do opracowania zebranego materiału, tj. opinii ekspertów stosuje się często narzędzia statystyczne, czasami bardzo zaawansowane. Jednakże ze swej natury opiera się nie na próbie poznania świata jako takiego, lecz tego co ludzie myślą o rzeczywistości, jak ją interpretują. Innymi słowy, element subiektywny nie tylko nieuchronnie występuje w badaniach delfickich (co przypuszczalnie ma miejsce we wszystkich dociekaniach naukowych), lecz także jest a priori i explicite akceptowany. Jest to jednak zagadnienie odrębne, godne temu tylko poświęconej refleksji.

Cel, charakter i problematyka badań prowadzonych metodą delficką w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w latach 2001-2007

Czy metoda delficka stosowana jest we współczesnej informacji naukowej i bibliotekoznawstwie? W jakim zakresie i celu? Czy oferuje interesujące wyniki badań? Próba znalezienia odpowiedzi na te pytania oparta została o zawartość bazy Library, Information Science and Technology Abstracts (LISTA) udostępnianej przez EBSCO Publishing, indeksującej ponad 600 czasopism z zakresu inib i dyscyplin pokrewnych.

Wyszukiwanie w bazie LISTA za pomocą wyrażenia „delphi” i z ograniczeniem zasięgu chronologicznego do lat 2001-2007 przyniosło 90 rezultatów. Jednakże tylko nieco ponad 30 spośród odnalezionych publikacji stanowi sprawozdanie z badań informatologicznych i/lub bibliotekoznawczych wykorzystujących metodę delficką. Pozostałe dokumenty dotyczą innych zagadnień, głównie związanych z miastem Delfy, wyrocznią delficką a także z działalnością firmy o nazwie Delphi Group. Dodatkowo, w kilku przypadkach nie udało się dotrzeć do pełnych tekstów potencjalnie relewantnych artykułów. Ostatecznie przedmiotem analizy było 29 opracowań. Ich wykaz znajduje się w Aneksie.

Okazuje się, że metoda delficka w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie znajduje zastosowanie zarówno w badaniach stosowanych, jak i podstawowych, w tym meta-naukowych. Szczegółowe cele i tematyka dociekań prowadzonych tą metodą zebrane są w tabeli.

Tabela: Badania z dziedziny inib wykorzystujące metodę delficką (w latach 2001-2007)

Artykuły

(pełne opisy bibliograficzne znajdują się w Aneksie)

Cel i przedmiot badań

Liczba rund

Liczba ekspertów biorących udział w panelach

[Banuls; Salmeron 2007]

Prognoza rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Andaluzji (Hiszpania)

2

35

[Baruchson-Arbib; Bronstein 2002],

[Feret; Marcinek 2005a; 2005b],

[Ludwig; Starr 2005]

Przewidywanie przyszłych funkcji, roli, statusu etc. bibliotek, usług bibliotecznych i informacyjnych, zawodu bibliotekarza i profesjonalisty informacji

[Baruchson-Arbib ..] – 2,

[Feret .. ] – 3,

[Ludwig ..] – 3

[Baruchson-Arbib ..] – 40,

[Feret ..] – 36,

[Ludwig ..] – 30

[Downie 2004]

Poszukiwanie kryteriów oceny systemów informacyjno-wyszukiwawczych z dziedziny muzyki (Music Information Retrieval Systems)

3

12 – 16 w zależności od rundy

[Harer; Cole 2005]

Identyfikacja procedur i narzędzi istotnych z punktu widzenia zapewnienia jakości usług bibliotek akademickich

2

10

[Hert; Harris 2006]

Sformułowanie misji i wytycznych rozwoju amerykańskiego źródła informacji statystycznej Sourcebook of Criminal Justice Statistics, określenie warunków osiągnięcia założonych celów w ciągu pięciu lat

4

36 – 43 w zależności od rundy

[Holsapple; Joshi 2002]

Współtworzenie ontologii dla JIW i zarządzania wiedzą

2

Ponad 30

[Howze; Dairymple 2004]

Określenie celów i treści kształcenia przysposobienia bibliotecznego (library instruction) w uniwersytetach

Brak danych

Brak danych

[Hsieh; Chin; Wu 2004; 2006]

Zebranie opinii ekspertów na temat kryteriów i (proponowanego) modelu oceny funkcjonowania uniwersyteckich e-bibliotek na Tajwanie