[ Pobierz całość w formacie PDF ]

CENZURA

CENZURA [łac.], kontrola w dziedzinie publicznego przekazywania informacji, ograniczająca wolność publicznego wyrażania myśli i przekonań; polega na weryfikacji publikacji, widowisk, audycji radiowych, telewizyjnych itp., dokonywanej gł. przez organy państwowe lub kościelne z punktu widzenia zgodności ich treści z prawem, polityką państwa, obronnością, moralnością czy zasadami wiary (stąd cenzura polityczna, wojsk., obyczajowa, kościelna); odróżnia się

cenzurę prewencyjną — przed upowszechnieniem dzieła i cenzurę represyjną — po jego rozpowszechnieniu (pociąga za sobą konfiskatę utworu oraz odpowiedzialność sądową lub adm.). Już w starożytności były znane przypadki cenzury represyjnej.

Cenzurę prewencyjną wprowadził po raz pierwszy 1487 Innocenty VIII; następstwem cenzury kościelnej był Index librorum prohibitorum, pierwszy wyd. 1559, ostatni — 1949; kompetencje w sprawie cenzury kościelnej ma papież i biskupi.

Cenzura świecka rozwinęła się później niż kościelna.; rewolucyjne ruchy antyfeudalistyczne proklamowały zniesienie cenzury (2 poł. XVII w. w Anglii, koniec XVIII w. we Francji i USA). Współcześnie w wielu krajach zniesiono cenzurę, z wyjątkiem cenzury obyczajowej i wojsk.; niekiedy występuje cenzura represyjna; w krajach komunistycznych, w których cenzura stanowiła jedną z fundamentalnych cech systemu ustrojowego, dominowała wewnętrzna (nieformalna) cenzura redakcyjna i zinstytucjonalizowana cenzura prewencyjna.

W Polsce

·   edykt 1523 wprowadził kontrolę publikacji i sprowadzania książek zagr.;

·   1617 wydano pierwszy indeks ksiąg zakazanych;

·   w XVIII w. represyjną cenzurę wykonywał marszałek wielki koronny, a prasa korzystała ze znacznej swobody

·   po rozbiorach wszystkie publikacje objęto cenzurą prewencyjną wynikającą z antypolskiej polityki zaborców, wprowadzono też system koncesyjny wobec prasy; cenzura była zniesiona tylko w Królestwie Polskim w czasie powstania listopadowego, a po 1905 była złagodzona w praktyce;

·   w zaborze austr. i pruskim cenzura została zniesiona w czasie Wiosny Ludów, a następnie utrzymano cenzurę represyjną.

·   W II RP - odrodzonej istniała cenzura represyjna; konstytucja 1921 wprowadziła zakaz cenzury prewencyjnej i systemu koncesyjnego, pewne ograniczenia zawarto w konstytucji 1935.

·   Po II wojnie świat. deklaracja sejmu z 1947, a następnie konstytucja z 1952 deklarowały wolność słowa i druku, ale dekret z 1946 wprowadził daleko idącą cenzurę prewencyjną sprawowaną przez Gł. Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (od 1981 Gł. Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk) i podległe mu organy; w praktyce organy cenzury podlegały władzom politycznym i państw.; obowiązywały poufne polecenia (zapisy) obejmujące wszystkie dziedziny życia gosp., społ., polit., kult., międzynar. oraz konkretne osoby; decyzje miały charakter ostateczny i nie podlegały kontroli. Ustawa z 1981 ograniczyła zakres cenzury prewencyjnej, wprowadziła odwołanie do Nacz. Sądu Adm. i możliwość zaznaczania ingerencji cenzorskich, a ustawa z 1990 zniosła cenzurę prewencyjną. Zniesienie cenzury prewencyjnej nie ogranicza możliwości odpowiedzialności za naruszenie dóbr chronionych przez ustawy; jej zasady reguluje prawo prasowe z 1984 (zmiana 1990), które przewiduje też rejestrację dzienników i czasopism w sądzie (tzw. organ rejestracyjny); sąd może w określonych sytuacjach odmówić rejestracji lub zawiesić wydawanie dziennika czy czasopisma na czas określony; może też orzec jako karę dodatkową przepadek materiału prasowego w przypadku skazania za przestępstwo popełnione przez opublikowanie materiału prasowego.

Uwarunkowania prawne II RP

·  Do 11 listopada 1918 obowiązywały przepisy państw zaborczych

·  KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 (gwarantowała bardzo szeroki zakres swobód)

·  gwarantowała obywatelom prawo do swobodnego wyrażania swoich przekonań oraz wolność prasy.

·  Artykuł 105 zakazywał jej cenzurowania oraz koncesjonowania edycji druków charakterze informacyjnym. Uniemożliwiał także odbieranie periodykom debitu pocztowego, czyli gwarantował swobodę w ich rozpowszechnianiu na terenie całego kraju.

·   PRZEWRÓT MAJOWY, dojście do władzy obozu piłsudczykowskiego, w maju 1926 r., zmieniło sytuację polityczną w Polsce, zmieniło także warunki funkcjonowania prasy.

·  Próby ograniczania swobody prasy (zwłaszcza opozycyjnej).

·  Wprowadzono dwa akty wykonawcze:

®    rozporządzenie prezydenta (z października 1926 r.) dotyczące kar za zniewagę władz oraz rozpowszechnianie nieprawdziwych wiadomości

®    w maju 1927 r. prezydent wydał nowe rozporządzenie o prawie prasowym, które zaostrzało kary finansowe.

·  Konstytucja 1935 r. – brak artykułu wolności prasy, tylko wolność słowa

·  Dowodem na to, że sanacja nie uważała wolności prasy za jedną z podstaw ładu państwowego, było pominięcie tej kwestii w Konstytucji uchwalonej w 1935 r. Ustawa mówiła o wolności sumienia, słowa i zrzeszeń z zastrzeżeniem, ze ich granicą jest "dobro powszechne".

·  1938 r. dekret prasowy prezydenta RP – zmiany i zaostrzenie przepisów

·  Na jego mocy, prawo zajęcia tekstów przysługiwało odtąd nie sądom, a władzom administracyjnym. Dekret zobowiązywał również gazety do zamieszczania komunikatów urzędowych, czyli w pewnym sensie gwarantował władzom wpływ na ich zawartość.

·  wprowadzał drakońskie kary - wymierzenie oznaczało upadek bądź poważne kłopoty materialne, nawet najzasobniejszych tytułów.

·  Likwidował funkcję redaktora odpowiedzialnego – odpowiadał bezpośredni autor, prowadzący numer lub wydawca.

·  uzupełniające dekrety:

·   Także w listopadzie 1938 r. weszło w życie nowe rozporządzenie o ochronie interesów państwa.

·   ustawa (z 1938 r.) o ochronie imienia Józefa Piłsudskiego

Władze zyskiwały za pomocą wszystkich tych regulacji dość szeroką kontrolę prasy. Prawo nie było przy tym jedynym narzędziem, jakie stosowano w celu uzyskania dominacji na rynku prasy. Sanacja posługiwała się: zaostrzona cenzura, konfiskaty notowały dzienniki partyjne; Zajmowano zarówno całych numerów jak i poszczególnych tekstów. Pisma opozycyjne z białymi plamami na pierwszej stronie stały się znakiem czasu.

"

Ustawa

z dnia 17 marca 1921 roku

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

W imię Boga Wszechmogącego!

My, Naród Polski,

dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli,

wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały,

nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja

– dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku,

a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności,

pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości,

wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć

– tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy.

Rozdział V.

Powszechne obowiązki i prawa obywatelskie.

Art. 104. Każdy obywatel ma prawo swobodnego wyrażania swoich myśli i przekonań, o ile przez to nie narusza przepisów prawa.

Art. 105. Poręcza się wolność prasy. Nie może być wprowadzona cenzura ani system koncesyjny na wydawanie druków. Nie może być odjęty dziennikom i drukom krajowym debit pocztowy, ani ograniczone ich rozpowszechnienie na obszarze Rzeczypospolitej.

Ustawa osobna określi odpowiedzialność za nadużycie tej wolności.

Art. 106. Tajemnica listów i innej korespondencji może być naruszona tylko w wypadkach, prawem przewidzianych.

Art. 107. Obywatele mają prawo wnosić pojedynczo lub zbiorowo petycje do wszelkich ciał reprezentacyjnych i władz publicznych, państwowych i samorządowych.